قلم از منظر امام خمینی (ره)

- قلم شما اگر ارشادی باشد، ملت را به راه راست هدایت می‏کند و می‏تواند مردم را ازانحرافات نجات دهد.
- اگر قلم‏ها و بیان‏ها و علم‏ها و تعلیم‏ها و آموزش‏ها برای خدا باشد، مغزها را الهی تربیت می‏کنند و اگر چنان چه بر خلاف این باشد، مغزها، مغزهای غرورمند، مغزهای طاغوتی از آن پیدا می‏شود.
- قلم‏ها اگر در دنیا برای خدا و برای خلق خدا به کار بیفتند، مسلسل‏ها کنار می‏رود و اگر برای خدا و برای خلق خدا نباشد مسلسل ساز می‏شود.
- آن قدری که قلم و بیان به خدمت بشر بوده است، مسلسل‏ها نبودند... . قلم و علم و بیان است که می‏تواند بشر را بسازد، نه مسلسل و نه سایر قوای تخریب کننده.
- دماء شهدا اگر چه بسیار ارزشمند و سازنده است، لکن قلم‏ها بیشتر می‏توانند سازنده باشند و اصولاً شهدا را قلم‏ها می‏سازند و قلم‏ها هستند که شهید پرورند.
- ای قشرهای روشنفکر و ای قشرهای نویسنده! قلم‏ها و گفتار خودتان را در راه این مستضعفین صرف کنید... قلم‏ها را در راه خدمت به این خلق به کار بیندازید.
- قلم‏ها اگر لغزش پیدا کنند، یک ملت را می‏لغزاند.
- قلمی فایده دارد که بیدارگر توده‏های مردم باشد.
- قلمی آزاد است که توطئه‏گر نباشد.
- آن کسی قلمش قلم انسانی است که از روی انصاف بنویسد.
- کسانی که اهل قلم هستند، اهل بیان هستند، کوشش کنند که مردم را دعوت به وحدت بکنند.
- امیدوارم که بشر به رشدی برسد که مسلسل‏ها را به قلم تبدیل کند.
- آن وقتی مردم به مقاصد اسلامی ـ انسانی و به کمال دانش و علم می‏رسند که قلم‏ها بر مسلسل‏ها غلبه کند و میدان، میدان قلم باشد، میدان علم باشد.
- کسی که قلم به دست می‏گیرد، بداند که مورد سؤال قرار می‏گیرد که اینکه نوشتی، چه بود؟
- بدانید که این قلم‏ها که در دست شماست، در محضر خداست الان، و هر کلمه‏ای که نوشته بشود، بعد سؤال می‏شود که چرا این کلمه نوشته شده است.
- قلم باید دست اشخاص صالح باشد، دست اَفاضِل باشد. وقتی قلم به دست اراذل افتاد، مفسده‏ها زیاد خواهد شد.
- قلمی فایده دارد كه بیدارگر توده های مردم باشد .
- شهدا را قلم ها می سازند و قلمها هستند كه شهید پرورند .
- دماء شهدا اگر چه بسیار ارزشمند و سازنده است ، لكن قلم ها بیشتر می توانند سازنده باشند .
- قلم ، خودش یكی از اسلحه هاست ؛ این قلم باید دست اشخاص صالح ، و دست افاضل باشد .
- اشخاصی كه قلم در دستشان است متوجه باشند كه قلم آنها ، زبان آنها ، در حضور خداست .
- همت بگمارید كه قلم و بیان خویش را برای تعالی اسلام و كشور و ملت خود به كار گیرید .
- قلم ها اگر در دنیا برای خدا و برای خلق خدا به كار بیفتد ، مسلسلها كنار می رود .
- شما كوشش كنید كه با بیان و قلم ، مسلسل ها را كنار بگذارید و میدان را به قلمها و به علم ها و به دانش ها واگذار كنید .
- قلم ها اگر در دنیا برای خدا و برای خلق خدا به كار بیفتد ، مسلسل ها كنار می رود ، و اگر برای خدا و برای خلق خدا نباشد مسلسل ساز می شود .
- آن كسی قلمش قلم انسانی است ، كه از روی انصاف بنویسد .
- قلمی آزاد است كه توطئه گر نباشد .
- مسئولیت بزرگ شما امروز قلم هایی است كه در دست شماست .
- آن قدری كه بشر از قلم های صحیح نفع برده است، از چیز دیگر نبرده است، و آن قدر كه ضرر كشیده است، از چیزهای دیگر نبرده است.
- قلم ها و بیان ها با مغزهای مردم رابطه دارند.
- این قلم ها، بسیاری شان با اسم اسلام است و نه برای اسلام. این عهد بزرگی است به دوش شما و مسؤولیتی بزرگ است. و بدانید كه یك روز از باب این مسؤولیت سؤال خواهد شد

قلم و بيان در خدمت تعالى اسلام، كشور و ملّت

به آن دسته از تحصيل‏كردگان و روشن‏فكران و دانشمندان كه به مرض غرب و شرق‏زدگى مبتلا نيستند و حاضر نيستند شرف اسلامى، ملى و ميهنى خود را فداى اميال قدرتمندان كنند يا در راه لذات و شهوات زودگذر فدا نمايند، عرض مى‏كنم همت بگماريد كه قلم و بيان خويش را براى تعالى اسلام و كشور و ملت خود به كار گيريد و با توده‏هاى محروم هم‏صدا و هم‏دست شويد كه آزادى از چنگال شرق و غرب را كه امروز نصيبتان شده حفظ كنيد و در اين خدمت از هيچ كوششى و مجاهده‏اى دريغ ننماييد كه براى هيچ يك از ملت‏هاى جهان اين فرصت نبوده است و يا براى كمتر ملتى اين فرصت پيش آمده است. خداوند همه ما را توفيقِ شناخت وظيفه، عنايت فرمايد.(1)

شغل نويسندگى براى افراد شايسته يك واجب كفايى است

گويندگانى كه هر جا ما داريم، در سرتاسر كشور، چه گويندگانى كه از طبقه روحانى هستند و اهل منبر و چه گويندگانى كه از ساير طبقات هستند و نويسندگان در هر جا كه هستند، چه در حوزه‏هاى علميه و چه در دانشگاه‏ها و چه در ساير جاها هستند، بايد با گفتار خودشان و نوشتار خودشان به اين كشور خدمت كنند. عذر نيست براى آن‏ها كه چون من وارد به يك شغلى نيستم پس نويسندگى هم نكنم. شغل، امروز يك امرى است كه براى آن اشخاصى كه شايسته هستند و ايران احتياج به آن شغل‏ها دارد، واجب كفايى است.(2)

مسؤوليت بزرگ شما قلم‏هايى است كه در دست شماست.

مسؤوليت بزرگ شما امروز قلم‏هايى است كه در دست شماست. اداره شما مثل يك اداره دولتى نيست كه هر چه در آن واقع شود در همان جاست، مگر گاهى به مردم بگويند، اما قلم‏ها اگر لغزش پيدا كنند يك ملت را مى‏لغزاند. راديو تلويزيون، دستگاهى است كه اگر فاسد باشد يك ملت را فاسد مى‏كند. الان همه، راديو را گوش و تلويزيون را نگاه مى‏كنند. معصيتى اگر اتفاق بيفتد، در محضر همه مردم است. اگر خداى نخواسته قلم‏هاى شما بلغزد و از تعهدى كه براى خداى تبارك و تعالى بايد داشته باشيد غفلت بكنيد اين جور نيست كه تنها به شما و دوستان و هم مذهب و هم دين شما ضرر بزند، به همه ضرر مى‏زند، پس يك ضرر كوچك نيست. شما كه روزنامه كثيرالانتشارى در دستتان است بايد توجه كنيد كه مسؤوليت بسيار خطيرى پيش مردم و ملت‏هاى جهان داريد كه اگر ارشاد كنيد مردم را، بالاتر از اطاعت‏هايى است كه در گوشه خانه و يا يك مجلسى كه چند هزار نفر هستند مى‏باشد. قلم شما، اگر ارشادى باشد، ملت را به راه راست هدايت مى‏كند و مى‏تواند مردم را از انحرافات نجات دهد.(3)

اين قلم كه در دست شماست در محضر خداست.

در نوشته‏هايتان به خدا توجه داشته باشيد، بدانيد كه اين قلم كه در دست شماست در محضر خداست و اگر هر كلمه‏اى نوشته شود، بعد سؤال مى‏شود كه چرا اين كلمه نوشته شده است. اگر به جاى اين كلمه بشود يك كلمه خوبتر نوشت، از شما سؤال مى‏كنند چرا اين كلمه زشت را نوشته‏ايد. ان شاءاللّه‏ خداوند همه ما تأييد كند. موفق باشيد.(4)

قلم در خدمت تربيت بشر

قلم به دست بگيريد براى تربيت بشر، آن قدرى كه بشر از قلم‏هاى صحيح نفع برده است، از چيزى ديگر نبرده است و آن قدر كه ضرر كشيده است، از چيزهاى ديگر ضرر نبرده است. قلم‏ها و بيان‏ها با مغزهاى مردم رابطه دارند. اگر قلم‏ها و بيان‏ها و علم‏ها و تعليم‏ها و آموزش‏ها براى خدا باشد، مغزها را الهى تربيت مى‏كنند و اگر چنان چه برخلاف اين باشد، مغزها، مغزهاى غرورمند، مغزهاى طاغوتى از آن پيدا مى‏شود.(5)

معيار ارزش قلم

عمده آن جهت و غاياتى است كه در افعال انسان و در آلاتى كه انسان درست مى‏كند و در علم و دانش و ساير چيزهايى كه افعال انسان است آن چيزى را كه جهت مى‏دهد آن غايات است، آن چيزهايى است كه براى آن چيزها قلم‏ها وجود پيدا كرده است، مسلسل‏ها وجود پيدا كرده است، علم و دانش وجود پيدا كرده است. اگر غايات و مقاصد و آن چيزهايى كه براى او اين‏ها وجود پيدا كرده است الهى باشد، هم قلم و هم مسلسل و هم علم و دانش و هم هر عملى ارزش پيدا مى‏كنند، ارزش الهى.
ارزش قلم به غايتى است كه براى او قلم زده مى‏شود. ارزش مسلسل هم به غايتى است كه براى او مسلسل كشيده مى‏شود. اگر اين ارزش غايى نباشد و اگر آن مقصد، مقصد انسانى و الهى نباشد، نه مسلسل آلتى است كه به درد بخورد و نه قلم، و خطر قلم بيشتر از مسلسل است و خطر بيان بيشتر از توپ و تانك است و خطر علم بيشتر از همه اين‏هاست لكن اگر چنان چه به خدمت خلق باشد و به دستور انسان باشد و در خدمت انسان باشد و در خدمت خداى تبارك و تعالى باشد، تمام اين‏ها ارزش پيدا مى‏كنند، مسلسل هم همچون قلم مى‏شود، قلم هم همچون مسلسل. بايد بشر به فكر اين باشد كه آن چيزهايى كه مقصد است و براى تربيت انسان است، براى آموزش انسان است، براى تعليم انسان است، جهت به آن بدهد.(6)

قلم‏هاى مسلسل‏ساز

قلم‏ها اگر در دنيا براى خدا و براى خلق خدا به كار بيفتد مسلسل‏ها كنار مى‏رود و اگر براى خدا و براى خلق خدا نباشد مسلسل‏ساز مى‏شود. ابزار كوبنده انسان با دست قلم‏دارها و با دست علمايى كه در همه دانشگاه‏ها هستند، با دست آن‏ها وجود پيدا كرده است و همه ترقيات بشر هم با دست علما و بيان و قلم علما وجود پيدا كرده است.(7)

اميدواريم بشر مسلسل‏ها را به قلم تبديل كند

ما اميدواريم كه بشر به رشدى برسد كه مسلسل‏ها را به قلم تبديل كند. آن قدرى كه قلم و بيان به خدمت بشر بوده است مسلسل‏ها نبودند. مسلسل‏ها غالبا در خدمت ابرقدرت‏ها بودند و براى تباهى بشر بوده‏اند و اسلام هم كه امر فرموده است به اين كه جهاد بكنند و دفاع بكنند و البته محتاج به همه ابزار جنگى است، اساس بر اين است كه دفاع از حق بكنند و حق را و علم را جانشين مسلسل بكنند. قلم و علم و بيان است كه مى‏تواند بشر را بسازد، نه مسلسل و نه ساير قواى تخريب كننده.(8)

استفاده از قلم در راه آزادى ملت و نشر فرهنگ اسلامى

آقايان، شما نويسندگان الان تكليف بسيار بزرگى به عهده‏تان هست، پيشتر قلم شما را شكستند، الان قلم شما باز است لكن استفاده از قلم، در راه آزادى ملت، در راه تعاليم اسلامى بكنيد. اين ملت كه مى‏بينيد، تمامشان زير بيرق اسلام است كه وحدت پيدا كردند، اگر نبود قضيه وحدت اسلامى، ممكن نبود اجتماع اين‏ها، الان از بچه چند ساله تا پيرمرد هشتاد ساله همه با هم، اين‏ها در اين نهضت شركت دارند و همه با هم در اين پيروزى شركت دارند.(9)

شهدا را قلم‏ها مى‏سازند و قلم‏ها هستند كه شهيدپرورند

اهميت انتشارات، مثل اهميت خون‏هايى است كه در جبهه‏ها ريخته مى‏شود. و «مداد العلماء افضل من دماء الشهداء» دماء شهدا اگر چه بسيار ارزشمند و سازنده است، لكن قلم‏ها بيشتر مى‏توانند سازنده باشند و اصولاً شهدا را مى‏سازند و قلم‏ها هستند كه شهيدپرورند. از اين روست كه شما بايد به ارزش كار خود توجه داشته باشيد و بدانيد هر عملى كه ارزشش بيشتر باشد، مسؤوليتش سنگين‏تر است.(10)

حفظ قلم براى جلوگيرى از تفرقه

لازم است جوان‏هاى متعصب و طلاب تازه كار از زبان و قلم خود جلوگيرى كنند و در راه اسلام و هدف مقدس قرآن از امورى كه موجب تشتت و تفرقه است، خوددارى نمايند.(11)

اهل قلم به جامعه اميد بدهند

آن‏هايى كه اهل فكرند، اهل قلمند، آن‏هايى كه صالحند، اين صلحا بايد بنشينند و در صدد اين باشند كه اميد بدهند به اين جامعه، اين مردم احتياج به اميد دارند، ديگران دارند اين‏ها را نااميد مى‏كنند، ديگران مى‏گويند كه همه به هم ريختند اصلاً مملكتى نيست اين جا، مايى كه بايد همه كوشش كنيم به اين كه نخير نظامى هست اين جا و اين نظامى است كه بهتر از نظام‏هاى ديگرى است.(12)

همه نويسندگان مكلفند به حفظ نظام

من به همه اشخاصى كه قلم در دستشان است، زبان گويا دارند مى‏خواهم سفارش كنم كه متوجه باشند كه قلم آن‏ها، زبان آن‏ها در حضور خداست، فردا مؤاخذه دارد، صحبت، سر دولت و رياست جمهور و اين‏ها نيست، صحبت سر نظام است، نظام اسلام است؛ آقاى خامنه‏اى سلمه‏اللّه‏ باشند رييس جمهور يا يك كس ديگر، آقاى موسوى نخست وزير باشند يا يك كس ديگرى، اين مطرح نيست، مطرح نظام جمهورى اسلامى است، ما مكلفيم به حفظ او، همه نويسنده‏ها مكلفند به حفظ نظام.(13)

رسالت تاريخى نويسندگان و شعرا

امروز تكليف همه شما آقايانى كه از خارج تشريف آورديد، شعراى شما، نويسندگان شما، گويندگان شما، اين است كه شعرا در اشعارشان قضاياى اين انقلاب را منعكس كنند، اگر توانستند در مجامع عمومى و اگر نتوانستند حتى در مجامع خصوصى هم محفوظ بماند براى نسل‏هاى آتيه‏اى كه فرزندانشان الان بعضى‏شان از كوچولوهايى كه در 22 بهمن متولد شده‏اند و آن‏هايى كه در طول تاريخ مى‏آيند.
بايد مردم جهان را، مستضعفان جهان را آگاه كنيد، آگاه كنيم به اين كه چه مصايبى بر اين‏ها وارد شده است و در تحت چه شرايطى زندگى مى‏كنند و آنان كه به آن‏ها حكومت مى‏كنند تحت چه شرايطى هستند و وضع زندگى مالى‏شان چطور است. و آن‏هايى كه از دولت‏هاى اسلامى هستند، ذخاير خودشان را به كجا خرج مى‏كنند و در جيب كى مى‏ريزند در عين حالى كه ملت‏هاى آن‏ها گرسنه هستند، ملت‏هاى آن‏ها فقير هستند و بسيارى از آن‏ها از گرسنگى تلف شدند و اين‏ها ذخاير خودشان را، ذخايرى كه مال خود اين ملت است و آن‏ها غاصب هستند، به جاى اين كه براى ملت خودشان ولو عشرى از اعشار آن را خرج مى‏كردند و اين‏ها به رشد مى‏رسيدند، تمامش را تسليم مى‏كنند به آن‏هايى كه دشمن اسلامند.
شعرا در طول تاريخ بايد بنويسند اين امور را و به شعر، مردم را بيدار كنند و نويسندگان اگر مى‏توانند در نطق‏ها و نوشته‏هاى خودشان، در مجامعى كه مى‏روند در شهرهاى خودشان، در كشورهاى خودشان مسايل ايران را ابلاغ كنند و اگر نمى‏توانند در كتب و رساله‏هاى خودشان ثبت كنند كه بعدها وقتى كه مردم در نسل‏هاى بعد مى‏آيند، ببينند كه دشمن‏هاى آن‏ها كى هست و دوستان آن‏ها كى و تكليف آن‏ها با دوستانشان و دشمنانشان چيست.
اگر ما در تبليغ قصور كنيم، اگر ما در گفتن و نوشتن شعر و نثر و همه نحو نوشتن و گفتن قصور كنيم، ما مديون نسل‏هاى آينده هستيم كه ممكن بود با نوشته‏هاى شما، با نوشته‏هاى نويسندگان عزيز و با اشعار آن‏ها، بيدار بشوند و مطلع بشوند بر اين كه بر اين ملت‏ها در اين زمان چه گذشته است و ماها چه تحمل رنج‏ها كرديم، بلكه آن‏ها درصدد علاج برآيند، و امروز نيز ما بايد درصدد علاج برآئيم.
همه شما و همه ملت‏هاى ضعيف دردها را مى‏شناسند، مى‏دانند كه از كجا صدمه مى‏بينند و كى به آن‏ها صدمه مى‏زند و چه رژيمى آن‏ها را تحت فشار قرار مى‏دهد و درمان را بايد بدانند كه تا جهان، مبتلا به اين جنايتكاران است و وابستگان به اين جنايتكاران، روى خوش نخواهد ديد.(14)

پى‏نوشت‏ها :

1 ـ 22/11/62 ـ پيام به مناسبت پنجمين سالگرد پيروزى انقلاب اسلامى، صحيفه نور، ج 18، ص 238 ـ 239.
2 ـ 26/10/61 ـ بيانات امام در جمع گروهى از كاركنان صنايع دفاع و... صحيفه نور، ج 17، ص 152.
3 ـ 12/3/60 ـ بيانات امام در جمع كاركنان كيهان ـ صحيفه نور، ج 14، ص 258 ـ 257.
4 ـ 15/10/59 ـ بيانات امام در جمع اعضاى هيأت تحريريه مجله سروش، صحيفه نور، ج 13، ص 251.
5 ـ 6/10/1359 ـ در جمع مسؤولان نهضت سواد آموزى، صحيفه نور، ج 13، ص 253.
6 ـ 6/10/1359 ـ در جمع مسؤولان نهضت سواد آموزى، صحيفه نور، ج 13، ص 229.
7 ـ 6/10/1359 ـ در جمع مسؤولان نهضت سواد آموزى، صحيفه نور، ج 13، ص 229.
8 ـ 6/10/1359 ـ در جمع مسؤولان نهضت سواد آموزى، صحيفه نور، ج 13، ص 228.
9 ـ 30/11/57 ـ بيانات امام در جمع اعضاى كانون نويسندگان ايران، صحيفه نور، ج 5، ص 101.
10 ـ 8/2/61 ـ بيانات امام در جمع مسؤولان و نويسندگان دايره انتشارات سپاه پاسداران، صحيفه نور، ج 16، ص 137.
11 ـ 4/8/43 ـ پيام امام به ملت ايران، صحيفه نور، ج1،ص112.
12 ـ 4/11/1359 ـ در جمع نمايندگان مجلس و اعضاى هيأت دولت، صحيفه نور، ج 14، ص 23.
13 ـ 8/6/65 ـ در ديدار رييس جمهور، نخست وزير و هيأت دولت به مناسبت هفته دولت، صحيفه نور، ج 20، ص 37.
14 ـ 21/11/61 ـ بيانات امام در جمع مهمانان خارجى شركت كننده در مراسم بزرگداشت دهه فجر، صحيفه نور، ج 17،
ص192.

گلبرگ - تیر 1384، شماره 64
گلبرگ - تیر 1385، شماره 76
گلبرگ - تیر 1383، شماره 52
یاس - خرداد 1385، شماره 39
اشارات - تیر 1387، شماره 110
مجله هنر ديني، شماره 10
فصلنامه معرفت، شماره 31
/خ